Bestuur en grondgebied
Venhuizen wordt voor het vermeld in een baljuwsrekening uit 1311, als Veinhusen. In dit document komen onder meer de namen voor van de oudste misdadigers van het dorp.
Venhuizen was tot 1812 een zelfstandig dorp, met een eigen dorpsbestuur. In 1802-1803 kwamen hiervoor de termen “gemeente” en “gemeentebestuur” in zwang. Tot het grondgebied van Venhuizen behoorden Venhuizen, De Weed, Tersluis en een gedeelte van De Hout.
Per 1 januari 1812 vormde werd Venhuizen samen met Hem samengevoegd tot de nieuwe gemeente Venhuizen.
Gerechtelijke indeling
Het dorp behoorde gerechtelijk tot de stede Hem en Venhuizen. Deze toestand heeft bestaan van 1414 tot maart 1811.
Kerkelijke indeling
De gereformeerde, later hervormde gemeente Venhuizen vormde een zelfstandige kerkgemeente met een eigen kerkbestuur en predikant.
De katholieken uit Venhuizen vielen onder de statie Hem.
Venhuizen heeft in de zeventiende eeuw ook een doopsgezinde gemeente gehad, waartoe ook de doopsgezinden uit Hem hoorden.
Waterstaatkundige indeling
Venhuizen viel voor het onderhoud van de Westfriese Omringdijk onder Drechterland.
Voor de afwatering behoorde het noordelijk gedeelte van de banne Venhuizen (de “noorderban”) tot de Houterpolder. Het zuidelijk gedeelte behoorde samen met de banne Hem en een klein deel van Oosterleek tot de polder Hem en Venhuizen.
Bronnen
- collectie doop-, trouw, en begraafboeken
- dorpsarchief Venhuizen
- archief stede Hem & Venhuizen
- oud-rechterlijk archief Hem & Venhuizen (rechtbankverslagen, transporten onroerend goed en hypotheekakten)
- hervormde gemeente Venhuizen
- statie Hem
- notarieel archief Venhuizen en omliggende plaatsen
- archief van het ambacht van West-Friesland genaamd Drechterland (afschriften van registers van de 40e penning over overdracht onroerend goed in de stede Hem & Venhuizen over 1660-1689)
- archief van het ambacht van West-Friesland genaamd Vier Noorder Koggen (afschriften van registers van de 40e penning over overdracht onroerend goed in de stede Hem & Venhuizen over 1680-1689)
- stadsarchief Hoorn (afschriften van registers van de 40e penning over overdracht onroerend goed in de stede Hem & Venhuizen over 1680-1689)
Plaatselijke begraafgegevens
Inwoners van alle godsdienstige gezindten werden begraven in de gereformeerde kerk of de naastgelegen begraafplaats. Hiervan zijn gegevens bewaard gebleven uit de periode 1781-1813.
Plaatselijke huwelijksgegevens
Huwelijken van alle godsdienstige gezindten werden tot begin 1795 verplicht afgekondigd in de gereformeerde kerk of een ander openbaar gebouw. Hiervan zijn geen gegevens bewaard gebleven.
Gerechtelijke huwelijksgegevens en impost op trouwen en begraven
Tijdens de Republiek (tot begin 1795) golden alleen gereformeerde huwelijken als wettig. Huwelijken van andersdenkenden werden gesloten voor de stedelijke rechtbank van Hem en Venhuizen.
Ook de in Venhuizen betaalde impost (= belasting) op trouwen en begraven werd door de stede Hem & Venhuizen geregistreerd. Alleen van de impost op begraven zijn gegevens bewaard gebleven, namelijk uit de jaren 1731-1805.
Verder is er een register bewaard gebleven van huwelijkssluitingen voor de gemeentebesturen van Hem en Venhuizen over de periode 1804-1811.