Grosthuizen

bestuur en grondgebied

Grosthuizen wordt voor het eerst vermeld in een baljuwsrekening uit 1311, als Groetoesthusen. In dit document komen onder meer de namen voor van de oudste misdadigers van het dorp. 

Grosthuizen was tot 1812 een zelfstandig dorp met eigen bestuur. In 1802-1803 kwamen hiervoor de termen “gemeente” en “gemeentebestuur” in zwang. Ook Oudendijk behoorde oorspronkelijk tot het grondgebied van Grosthuizen. Oudendijk kreeg echter in 1526 een eigen dorpsbestuur. Per 1 januari 1812 ging Grosthuizen samen met Avenhorn en Scharwoude op in de nieuwe gemeente Avenhorn. 

Gerechtelijke indeling

Grosthuizen maakte deel uit van ‘De Veenhoop’, een verzamelnaam voor de dorpen Avenhorn, Beets, Berkhout, Grosthuizen, Oudendijk, Schardam en Scharwoude. De Veenhoop werd in 1408 onder het rechtsgebied van Hoorn gebracht.

Deze toestand heeft bestaan tot maart 1811, met uitzondering van de jaren 1795-1804. In deze periode maakte een aantal dorpen, waaronder Grosthuizen, deel uit van nieuwgevormde criminele jurisdicties. Bovendien vormde Grosthuizen toen een aparte civiele jurisdictie, die de impost op trouwen en begraven zelf administreerde. 

Kerkelijke indeling

De gereformeerde, later hervormde gemeente Grosthuizen-Avenhorn vormde een zelfstandige kerkgemeente met een eigen kerkbestuur en predikant. Grosthuizen en Avenhorn gebruikten beide dorpskerken voor gezamenlijke diensten en vergaderden samen over zaken van gemeenschappelijk belang. De predikant woonde in Grosthuizen. De katholieken uit Grosthuizen vielen onder de statie De Goorn (zie Berkhout). 

Waterstaatkundige indeling

Grosthuizen viel voor het onderhoud van de Westfriese Omringdijk onder het ambacht Drechterland. Voor de afwatering behoorde het noordelijk gedeelte van Grosthuizen tot polder De Westerkogge, het zuidelijk gedeelte tot de polder Beschoot. 

Bronnen

• collectie doop-, trouw- en begraafboeken
• dorpsarchief Grosthuizen
• stadsarchief Hoorn (met onder andere afschriften van registers van de 40^e penning over overdracht onroerend goed in Hoorn, De Veenhoop en Zwaag over 1680-1689)
• oud-rechterlijk archief Hoorn (rechtbankverslagen, transporten onroerend goed en hypotheekakten, weeskamer)
• oud-rechterlijk archief Berkhout & Wognum c.a. (rechtbankverslagen)
• oud-rechterlijk archief Berkhout c.a. (rechtbankverslagen)
• oud-rechterlijk archief Grosthuizen (transporten onroerend goed en hypotheekakten)
• hervormde gemeente Grosthuizen-Avenhorn
• notarieel archief Grosthuizen en omliggende plaatsen
• archief van het ambacht van West-Friesland genaamd Drechterland (afschriften van registers van de 40^e penning over overdracht onroerend goed in Hoorn, De Veenhoop en Zwaag over 1660-1689)

Plaatselijke begraafgegevens

Inwoners van alle godsdienstige gezindten werden begraven in de gereformeerde kerk of de naastgelegen begraafplaats. Hiervan zijn gegevens bewaard gebleven vanaf 1782. 

Plaatselijke huwelijksgegevens

Huwelijken van alle godsdienstige gezindten werden tot begin 1795 afgekondigd in de gereformeerde kerk of een ander openbaar gebouw. Hiervan zijn geen gegevens bewaard gebleven. 

Gerechtelijke huwelijksgegevens en impost (= belasting) op trouwen en begraven

Tijdens de Republiek (tot begin 1795) werden alleen gereformeerde huwelijken wettelijk erkend. Huwelijken van andersdenkenden werden gesloten voor de stedelijke rechtbank in Hoorn (gegevens van 1582-1795).

Ook de in Grosthuizen betaalde impost (= belasting) op trouwen en begraven werd van 1695 tot begin 1795 door Hoorn geregistreerd. Na 1795 vormde Grosthuizen enkele jaren een aparte civiele jurisdictie, die de impost op trouwen en begraven zelf administreerde. Uit deze laatste periode zijn geen gegevens bewaard gebleven.