Enkhuizen

bestuur en grondgebied

Enkhuizen wordt voor het eerst vermeld, als Enkus, in een akte uit 1283 over de beroving van twee Engelse kooplieden. De plaatsnaam werd op veel manieren geschreven. In een baljuwsrekening uit 1311 bijvoorbeeld als Enchusen. In dit document komen onder meer de namen voor van de oudste misdadigers van het dorp.

Tussen Enkhuizen en Bovenkarspel lag het dorp Gommerskarspel. Enkhuizen en Gommerskarspel zijn in de loop van de veertiende eeuw versmolten tot één nederzetting. De dorpscombinatie Enkhuizen-Gommerskarspel kreeg in 1356 stadsrechten. Dit document vormde tot 1795 de grondslag voor de inrichting van het plaatselijk bestuur.

Tot het grondgebied van Enkhuizen behoorde ook het Westeinde en de buurtschap Oosterdijk. De Bataafse en Franse tijd werden gekenmerkt door verschillende bestuurlijke veranderingen.

In maart 1811 werd de rechterlijke organisatie naar Frans model ingevoerd. De stadsrechten uit 1356 verloren toen definitief hun juridische geldigheid. De gemeentelijke herindeling van 1812 had voor Enkhuizen geen gevolgen. 

Kerkelijke indeling

De gereformeerde, later hervormde gemeente Enkhuizen vormde een zelfstandige kerkgemeente met een eigen kerkbestuur en predikanten. Er heeft ook nog korte tijd een Waals gereformeerde gemeente bestaan.

De katholieken vielen onder de staties Sint Gomarus, Sint Pancratius, Sint Johannes of Sint Francisus Xavarius. Begin achttiende eeuw kozen de pastoors van de drie eerstgenoemde staties voor de oud-katholieke Clerezie. Veel parochianen stapten daarop over naar de statie Sint Francisus Xavarius. Die bleef wel aan Rome trouw. Vanaf begin achttiende eeuw is er dus sprake van drie oud-katholieke staties en één katholieke statie.

Enkhuizen had vanaf 1629 ook een Lutherse gemeente. De Oude Vlaamse doopsgezinde gemeente en de Waterlandse doopsgezinde gemeente gingen in 1764 verder als Verenigde doopsgezinde gemeente.

Waterstaatkundige indeling

Enkhuizen viel voor het onderhoud van de Westfriese Omringdijk onder het ambacht Drechterland. Voor de afwatering viel Enkhuizen onder de polder Het Grootslag.

genealogische Bronnen

Plaatselijke begraafgegevens

Inwoners van alle godsdienstige gezindten werden begraven in de gereformeerde kerken of de naastgelegen begraafplaatsen. Van de Westerkerk zijn gegevens bewaard gebleven van ca. 1580-1831, van de Zuiderkerk van 1630-1831. Verder werd er in 1795 voor in het Marinehospitaal overleden personen een begraafplaats ingericht. Hiervan zijn gegevens bekend van de periode 1795-1812.

Plaatselijke huwelijksgegevens

Huwelijken van alle godsdienstige gezindten werden tot begin 1795 afgekondigd in de gereformeerde kerk. Hiervan zijn gegevens bewaard gebleven vanaf 1577. 

Gerechtelijke huwelijksgegevens en impost (= belasting) op trouwen en begraven

Tijdens de Republiek (tot begin 1795) werden alleen gereformeerde huwelijken wettelijk erkend. Andersdenkenden lieten hun huwelijk wettigen voor de stedelijke rechtbank van Enkhuizen. Hiervan zijn gegevens bewaard gebleven vanaf 1581. Van de in Enkhuizen betaalde impost op trouwen en begraven zijn gegevens bewaard gebleven uit de jaren 1695-1728 en 1739-1805.