bestuur en grondgebied
Enkhuizen wordt voor het eerst vermeld, als Enkus, in een akte uit 1283 over de beroving van twee Engelse kooplieden. De plaatsnaam werd op vele manieren geschreven. In een baljuwsrekening uit 1311 bijvoorbeeld als Enchusen. In dit document komen onder meer de namen voor van de oudste misdadigers van het dorp.
Enkhuizen kreeg stadsrechten in 1356. Dit document vormde tot 1795 de grondslag voor de inrichting van het plaatselijk bestuur. Tot het grondgebied van Enkhuizen behoorde ook het Westeinde en de buurtschap Oosterdijk De Bataafse en Franse tijd werden gekenmerkt door verschillende bestuurlijke veranderingen.
In maart 1811 werd de rechterlijke organisatie naar Frans model ingevoerd. De stadsrechten uit 1356 verloren toen definitief hun juridische geldigheid. De gemeentelijke herindeling van 1812 had voor Enkhuizen geen gevolgen.
Kerkelijke indeling
De gereformeerde, later hervormde gemeente Enkhuizen vormde een zelfstandige kerkgemeente met een eigen kerkbestuur en predikanten. Er heeft ook nog korte tijd een Waals gereformeerde gemeente bestaan.
De katholieken vielen onder de staties Sint Gomarus, Sint Pancratius, Sint Johannes of Sint Francisus Xavarius. Begin achttiende eeuw kozen de pastoors van de drie eerstgenoemde staties voor de oud-katholieke Clerezie. Veel parochianen stapten daarop over naar de statie Sint Francisus Xavarius. Die bleef wel aan Rome trouw. Vanaf begin achttiende eeuw is er dus sprake van drie oud-katholieke staties en één katholieke statie.
Enkhuizen had vanaf 1629 ook een Lutherse gemeente. De Oude Vlaamse doopsgezinde gemeente en de Waterlandse doopsgezinde gemeente gingen in 1764 verder als Verenigde doopsgezinde gemeente.
Waterstaatkundige indeling
Enkhuizen viel voor het onderhoud van de Westfriese Omringdijk onder Drechterland. Voor de afwatering viel Enkhuizen onder de polder Het Grootslag.
Bronnen
- collectie doop-, trouw- en begraafboeken
- stadsarchief Enkhuizen
- oud-rechterlijk archief Enkhuizen (rechtbankverslagen, transporten onroerend goed en hypotheekakten)
- hervormde gemeente Enkhuizen
- staties Enkhuizen
- lutherse gemeente Enkhuizen
- doopsgezinde gemeente Enkhuizen
- notarieel archief Enkhuizen
- archief van het ambacht van West-Friesland genaamd Drechterland (afschriften van registers van de 40e penning over overdracht onroerend goed in Enkhuizen over 1660-1690)
- stadsarchief Hoorn (met onder andere afschriften van registers van de 40e penning over overdracht onroerend goed in Enkhuizen over 1680-1691)
Plaatselijke begraafgegevens
Inwoners van alle godsdienstige gezindten werden begraven in de gereformeerde kerken of de naastgelegen begraafplaatsen. Van de Westerkerk zijn gegevens bewaard gebleven van ca. 1580-1831, van de Zuiderkerk van 1630-1831. Verder werd er in 1795 voor in het Marinehospitaal overleden personen een begraafplaats ingericht. Hiervan zijn gegevens bekend van de periode 1795-1812.
Plaatselijke huwelijksgegevens
Huwelijken van alle godsdienstige gezindten werden tot begin 1795 afgekondigd in de gereformeerde kerk. Hiervan zijn gegevens bewaard gebleven vanaf 1577.
Gerechtelijke huwelijksgegevens en impost op trouwen en begraven
Tijdens de Republiek (tot begin 1795) werden alleen gereformeerde huwelijken wettelijk erkend. Huwelijken van andersdenkenden werden gesloten voor de stedelijke rechtbank van Enkhuizen. Hiervan zijn gegevens bewaard gebleven vanaf 1581. Van de in Enkhuizen betaalde impost (= belasting) op trouwen en begraven zijn gegevens bewaard gebleven uit de jaren 1695-1728 en 1739-1805.