Sonttolregister
In 2020 is de ontsluiting van een unieke historische bron voltooid: de Deense Sonttolregisters. Dit is de boekhouding van de tol die vroeger elke schipper bij het passeren van de Sont moest betalen. De Sonttolregisters zijn uniek omdat ze over een periode van 350 jaar gedetailleerde informatie over internationaal economisch verkeer bevatten. Dankzij een Nederlands project zijn de registers nu online doorzoekbaar. Ze zijn relevant voor allerlei historisch onderzoek, inclusief onderzoek naar de geschiedenis van Westfriesland en voorouderonderzoek.
Varende Westfriezen
Al zeker vanaf de vijftiende eeuw waren Westfriezen bij de vaart op het Oostzeegebied betrokken. Dit gebied werd bereikt via de Sont, de zeestraat tussen Denemarken en Zweden. Schepen uit Hoorn, Enkhuizen en Medemblik haalden uit het oosten graan, hout, hennep en andere goederen. Dantzig, het hedendaagse Gdansk, en de Letse hoofdstad Riga waren de voornaamste bestemmingen. De schepen brachten ook goederen naar deze havensteden zoals wijn en zout.
De handel met het Oostzeegebied was voor Nederland zo belangrijk dat zij de moedernegotie werd genoemd: de moeder van alle handel. In het begin van de zeventiende eeuw hadden Westfriese schippers een aandeel van circa 30% van alle Nederlandse reizen naar de Oostzee. Na 1630 nam dit aandeel langzaam af.
Bron van informatie
De tolheffing was gebaseerd op de goederen die een schip vervoerde. Deense tolbeambten hanteerden een tarievenlijst waarop per goederensoort de hoogte van de tol stond. Zowel voor de heenreis als voor de terugreis inden de ambten tol. Een Westfriese schipper voer wel twee of zelfs drie keer in een jaar naar het Oostzeegebied. Dat betekent dat zijn naam over een langere periode tientallen keren in de Sonttolregisters kan voorkomen.
In de registers zijn van elke scheepspassage de volgende gegevens te vinden: datum, naam en woonplaats van de schipper, vertrekhaven en bestemming van de reis, samenstelling van de scheepslading en uiteraard het tolbedrag . Van 1,8 miljoen passages uit de periode 1497-1857 zijn gegevens bewaard gebleven en online doorzoekbaar. Wilt u speuren in deze gegevens? Bezoek de website Soundtoll Registers Online.
Zoeken met een voorbeeld
Jan Dirksz Smetser is een schipper uit Twisk. Op de website Soundtoll Registers Online is hij te vinden in database 2, waarin de Sontpassages na 1633 staan. In het geavanceerde zoekscherm kunt u op de volledige naam van de schipper zoeken. Het zoekcriterium *smetser* levert vijf resultaten uit de periode 1687-1698 op. Deze uitkomst is verre van volledig. Met het zoekcriterium jan*d*sm*r worden al 15 passages van de schipper uit Twisk gevonden. De achternaam komt namelijk voor als Smetzer, Smoter, Smitser, Smether etc. Verder speuren wijst uit dat de schipper ook alleen met zijn voornaam en patroniem is geregistreerd.
Kritisch zoeken is net zoals bij andere online bronnen belangrijk.
Bij de resultaten valt direct de woonplaats van schipper Smetser op. De ene keer staat er Twisk, de andere keer is Medemblik vermeld. De laatstgenoemde plaats is de thuishaven van het schip. De twee plaatsen kunnen door elkaar gebruikt worden.
Bij elk zoekresultaat staat de letter i. Door hierop te klikken verschijnen alle gegevens van de passage en kunt u de bijbehorende scan van de Sonttolregisters oproepen.
