Zwart Goud

Op 12 april 2013 is er in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag een congres over houtsneden in incunabelen. Dit ter gelegenheid van de langverwachte heruitgave van Ina Koks proefschrift over houtsneden in incunabelen, gedrukt in de Nederlanden. Een incunabel is een gedrukt boek uit de beginperiode van de boekdrukkunst en dateert tussen 1475 en 1501. 

‘Spieghel onser behoudenisse’

Ook in het Westfries Archief bevinden zich enkele van deze kostbare vijftiende-eeuwse boeken, afkomstig uit de boekerij van de stad Hoorn. Misschien behoorden ze tot de bibliotheken van de vele kloosters die de stad rijk was en werden ze aan het einde van de zestiende eeuw geconfisqueerd? Eén van deze pareltjes is (of liever was) de ‘Spieghel onser behoudenisse’, toegeschreven aan uitgever Johan Veldenaer te Culenborch met als drukjaar 1483. Het betreft de Nederlandse uitgave van de beroemde ‘Speculum humanae salvationis’ die zou zijn gedrukt door Laurens Jansz. Koster te Haarlem. Deskundigen brengen de schilderingen in de houten kap van de Sint Pancratiuskerk te Enkhuizen, aangebracht vanaf 1484, in direct verband met de houtsneden in dit boek.

De stadsboekerij in brand

Het boek zou door de inmiddels beroemde Adrianus Junius zijn meegenomen naar Hoorn. Hier werd het in 1613 aangeboden aan de schepenen Sonck, Meynertszoon, Meerens en Veen om ‘tot in eeuwigheid’ op de schepenkamer te blijven liggen. Helaas sloeg men dit advies in de wind en voegde het boek op een zeker moment toe aan de stadsboekerij, ondergebracht in de Grote Kerk op het Kerkplein. En zoals we weten is dat gebouw in 1838 jammerlijk tot de grond toe afgebrand, waarbij maar een deel van de boekerij kon worden gered. Ook de ‘Spieghel onser behoudenisse’ bleef niet gespaard. Het boek verbrandde gedeeltelijk. De door het vuur aangetaste fragmenten worden sinds 1839 zuinig per pagina bewaard tussen lege bladzijden in een perkamenten band. Zwart Goud, zoals de houtsneden in incunabelen ook worden genoemd…