het westfries archief 50 jaar geschiedenis

In 1962 werd een nieuwe archiefwet van kracht die de Nederlandse gemeenten verplichte om hun archieven in “goede en geordende” staat te brengen en te houden. Daartoe dienden de archieven in een goed beveiligd depot ondergebracht en deskundig beheerd te worden. Na 50 jaar werden archieven openbaar en moesten door een ieder geraadpleegd kunnen worden.

Voor kleinere gemeenten, er waren er op dat moment nog 27 in Westfriesland, was het veel te duur om de investeringen te doen die nodig waren om de archiefwet goed uit te voeren. Daarom stimuleerde de provincie om het gezamenlijk te doen in de vorm van een streekarchief. Aanvankelijk zonder veel succes omdat er op het niet nakomen van de archiefwet geen enkele sanctie stond en gemeenten.

Na jaren van zendingswerk door de provinciale archiefinspecteur A.J. Kölker waren de drie oude historische steden in West-Friesland, Hoorn, Enkhuizen en later ook Medemblik wel genegen om te na te denken over een vorm van een archiefdienst. Begin zeventiger jaren kwam daar schot in en verscheen het rapport “Streekarchief voor West-Friesland”.

In 1975 werd door Hoorn een archivaris benoemd die de plannen verder ging uitwerken. Als beoogde locatie voor de archiefdienst had men het nieuw te bouwen gemeentehuis van Hoorn op het oog. Maar dat moest nog gebouwd worden en de archieven hadden dringend een veilige opslag plaats nodig. In 1975 werden de historische archieven daarom ondergebracht in de archiefkluis van het Koggehuis in Medemblik dat leeggekomen was door vertrek van het Waterschap.

Feitelijk markeert dit het begin van het Streekarchief. Voor het eerst werden de archieven gezamenlijk bewaard en beheerd door een archivaris.

De andere gemeenten in Westfriesland voelden nog niet veel voor aansluiting. Zij zagen het nut er nog niet van in en waren beducht voor de extra kosten. De provinciale archiefinspecteur bleef aandringen en kreeg daarbij hulp van de naderende gemeentelijk herinrichting van de gemeente in West-Friesland. Op dat moment bestonden er nog 27 gemeenten in de regio. Met ingang van 1979 zou dat worden teruggebracht tot slechts 13 nieuw te vormen gemeenten. Dat betekende dat alle archieven van de oude gemeenten moesten worden afgesloten en ergens onder gebracht worden. In de gemeentehuizen van de nieuwe gemeenten was daar eenvoudig geen plek voor. En dat trok de gemeenten over de streep. In 1978 ging de laatste gemeente, Wervershoof overstag.

In datzelfde jaar kon de nieuwe huisvesting in het gemeentehuis van Hoorn worden betrokken. Daar was, voor die tijd, een moderne archiefbewaarplaats met een capaciteit voor 3000 strekkende meters archief.

In de jaren daarna groeide het streekarchief gestaag. Nieuwe archieven werden overgebracht en jaarlijks nam het aantal bezoekers flink toe.

Aan het eind van de eeuw ontstond er behoefte aan nieuwe huisvesting groter en beter toegerust op de ambities van het Westfries Archief.

Het depot in het gemeentehuis was overvol, voor verschillende archieven moest ruimte gehuurd worden bij andere archiefdiensten. Daarbij kwam dat in 1995 een nieuwe archiefwet van kracht was geworden. De belangrijkste wijziging daarin was dat de termijn waarna archieven openbaar moesten worden verkort werd van 50 jaar naar 20 jaar. Als gevolg hiervan zou de omvang  van te beheren archieven binnen enkele jaren flink toenemen alsook de raadpleging daarvan.

Daarnaast was er, mede door het bestaan van het streekarchief, de vele historische verenigingen en de gegroeide belangstelling voor genealogisch onderzoek, een nieuwe visie ontstaan op de functie van een archiefdienst.

Een moderne archiefdienst is zichtbaar aanwezig, werkt samen met andere erfgoedpartners aan een actief beleid om het gebruik van de collecties te stimuleren.

Een regionaal historisch centrum, Dé plek waar historisch onderzoek begint een: Regionaal Historisch Centrum

Met deze ambitie besloot het bestuur van het streekarchief dat de nieuwe huisvesting een toegankelijk karakter moest hebben op een zichtbare plaats.  Letterlijk vanuit de kelders van het gemeentehuis naar de Blauwe Berg, de groene entree van Hoorn.

Anders dan 30 jaar geleden waren ook de andere gemeenten enthousiast voor deze plannen. Zij waren door al het onderzoek en publicaties inmiddels ook trots op hun historie geworden. Bovendien kleefde naar hun mening aan de dienst nog iets teveel aan de gemeente Hoorn. In een nieuw zelfstandig gebouw zou de gelijkheid beter tot zijn recht komen. Ook al betekende dat voor de gemeenten een nieuwe investering. Ook de organisatievorm werd herzien. In de nieuwe gemeenschappelijke regeling dragen alle gemeenten naar rato van hun inwoners bij in de kosten en op basis daarvan ook gelijke inbreng.

Het nieuwe gebouw werd ontworpen door ONX architecten die de visie van het streekarchief verwerkte tot een open en aantrekkelijk gebouw met een maximale capaciteit van maar liefst 9000 strekkende meter archief. Op 6 oktober 2006 werd het gebouw officieel geopend.

De afgelopen jaren kenmerken zich vooral door de ontwikkeling van de verregaande digitalisering. Gemeenten vormen hun archieven uitsluitend nog digitaal. Maar ook die digitale informatie valt onder de archiefwet en dient in “goede en geordende” staat voor de toekomst bewaard te worden. Daarvoor heeft het Westfries Archief een elektronisch depot ontwikkeld, het Edepot. Hierin kunnen digitaal gevormde data veilig bewaard en geraadpleegd worden.

Het grote voordeel van digitaal informatie is dat deze 24 uur per dag beschikbaar is en vanaf elke locatie te benaderen.

De huidige  maatschappij vraagt om zoveel mogelijk informatie digitaal aan te bieden. Archiefdiensten digitaliseren om die reden veel archiefbestanden. Dat gebeurt in bulk voor bestanden die veel geraadpleegd worden zoals de burgerlijke stand en bevolkingsregister.  Maar ook maatwerk op verzoek is mogelijk met behulp van Scanning on Demand.

De technische ontwikkelingen gaan snel en het Westfries Archief maakt daar graag en actief deel aan.

Een nieuwe mogelijkheid is bijvoorbeeld het geautomatiseerd leesbaar maken van handschriften uit de voorbije eeuwen. Een voorbeeld van een project waar het Westfries Archief aan heeft bijgedragen vind u op www.kronieken.transkribus.eu